Τουρισμός-Πολιτισμός-Περιβάλλον

Ο άξονας αυτός αφορά στην ανάδειξη των συγκριτικών πόρων των νησιών της Περιφέρειας σε μηχανισμούς μεγέθυνσης της οικονομίας. Το τρίπτυχο αυτό στα νησιά του Βορείου Αιγαίου αφενός μεν συναντάται κατά κόρον και συνδυαστικά και αφετέρου αποτελεί δυναμικό και αξιοποιήσιμο πόρο.

Τουρισμός

O Τουρισμός αποτελεί έναν σημαντικό κλάδο, ο οποίος συνεισφέρει περί το 9% στο ΑΕΠ της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Πρόκειται, όμως, για μια συνεισφορά του κλάδου η οποία είναι αξιοσημείωτα χαμηλότερη σε σχέση με περιφέρειες που είναι επίσης νησιωτικές, όπως η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (97%), Κρήτης (47%), Ιονίων Νήσων (71%)[1].

Κατά μέσο όρο από το 2010 έως και το 2019[2], 204.825 ξένοι και 119.960 Έλληνες επισκέπτες φτάνουν κάθε χρόνο στα νησιά του Βορείου Αιγαίου. Το 2020, ωστόσο, την πρώτη χρονιά που ξέσπασε η πανδημία της COVID-19 και τέθηκαν σε ισχύ αυστηροί περιορισμοί μετακινήσεων, ο αριθμός αφίξεων ξένων επισκεπτών έπεσε στις 29.642 και των Ελλήνων επισκεπτών 63.956[3]. Στον τομέα των καταλυμάτων και της εστίασης απασχολείται σχεδόν το 10% του εργατικού δυναμικού της Περιφέρειας (κατά μ.ο. 7.200 άτομα σε σύνολο κατά μ.ο. 68.500 εργαζομένων σε όλους τους κλάδους)[4].

Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, πως πρόκειται για έναν κλάδο ο οποίος έχει δεχθεί την τελευταία δεκαετία διαδοχικές και σημαντικές κρίσεις, κάποιες εκ των οποίων βρισκόταν ταυτόχρονα σε εξέλιξη: οικονομική κρίση, μεταναστευτικό, πανδημία.

Τα παραπάνω στοιχεία, μεταξύ άλλων αναδεικνύουν το σημαντικό περιθώριο ανάπτυξης που υπάρχει για τον κλάδο του Τουρισμού, ειδικά αν λάβουμε υπόψη αφενός πως αναφερόμαστε σε μια αμιγώς νησιωτική περιφέρεια (με χαρακτηριστικά «πολυνησίας»), αφετέρου πως το προφίλ των νησιών αυτών υποστηρίζουν τη διεκδίκηση ενός σημαντικού μεριδίου της τουριστικής αγοράς, προσφέροντας ένα ποιοτικό και εναλλακτικό (σε σχέση με τις άλλες περιφέρειες) τουριστικό προϊόν.  

Περιβάλλον

Η φύση και το περιβάλλον διαδραματίζουν γενικότερα κομβικό ρόλο στην Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης, δεδομένου ότι οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) του ΟΗΕ αποτελούν βάση της χάραξης πολιτικής και των κατευθυντήριων γραμμών, που δίνει η Ε.Ε. Οι ΣΒΑ έχουν στον πυρήνα τους τρεις βασικές ανάγκες, που αφορούν τον παγκόσμιο πληθυσμό στην ολότητά του: την ανάγκη για ποιότητα ζωής, την ανάγκη για ενεργειακή επάρκεια και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, και την ανάγκη για επάρκεια τροφής και καθαρού νερού, ενώ υπό το πρίσμα της βιώσιμης ανάπτυξης αφορούν το τρίπτυχο α) οικονομία, β) κοινωνία, γ) περιβάλλον.

Ειδικά για το Βόρειο Αιγαίο, τα χαρακτηριστικά νησιωτικότητας της Περιφέρειας σε συνδυασμό με το πλούσιο και ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον (λχ η Λέσβος περιλαμβάνεται στη λίστα των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO ), διαμορφώνουν ένα τοπίο θελκτικό για ανάπτυξη καινοτόμων πρωτοβουλιών στην κατεύθυνση της πράσινης και μπλε οικονομίας.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Το Βόρειο Αιγαίο αποτελεί τόπο με έντονη ιστορική παρουσία και ιδιαίτερη πολιτιστική ταυτότητα. Τρία από τα δέκα οκτώ μνημεία της Ελλάδας, που περιλαμβάνονται στη λίστα μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO βρίσκονται στην περιφέρεια: ο οικισμός του Πυθαγορείου στη Σάμο και τα Μοναστήρια Δαφνίου και Οσίου Λουκά και η Νέα Μονή Χίου[5]. To Απολιθωμένο Δάσος στη Λέσβο – το μοναδικό στην Ευρώπη και ένα από τα μεγαλύτερα παγκοσμίως – αποτελεί επίσης ένα σημαντικό σημείο της πολιτιστικής ταυτότητας του τόπου, η οποία αποτυπώνεται επίσης και στα δεκάδες αρχαιολογικού χώροι και μουσεία διαφορετικής θεματικής (αρχαιολογικά, λαογραφικά, τέχνης κ.α.) που θα βρει κανείς στα νησιά του Βορείου Αιγαίου, όπου ταυτόχρονα διοργανώνεται πλήθος μεγάλων πολιτιστικών εκδηλώσεων και δραστηριοποιείται ένας σημαντικός αριθμός πολιτιστικών φορέων (βλ. Δίκτυο Φορέων).

Χαμηλά είναι, όμως, τα ποσοστά της Περιφέρειας στον τομέα της σύγχρονης δημιουργικής βιομηχανίας, σε έναν τομέα ωστόσο όπου παρατηρείται συγκέντρωση του πολιτιστικού προϊόντος στις μεγάλες πληθυσμιακά περιφέρειες. Ειδικότερα,  το 2014 το 75.5% της προστιθέμενες αξίας της δημιουργικής βιομηχανίας παραγόταν στην Αττική και το 10,1% στην Κεντρική Μακεδονία, ενώ το Βόρειο Αιγαίο βρισκόταν στην τελευταία θέση μεταξύ των 13 Περιφερειών της χώρας με 0,5%[6].

Τα παραπάνω δεδομένα θέτουν το υπόβαθρο αλλά και τη σημαντική πρόκλησης για την ενίσχυση του τομέα του Πολιτισμού στο Βόρειο Αιγαίο, ώστε να συνδράμει ακόμη περισσότερο στη γενικότερη αναπτυξιακή πορεία της περιοχής.    

[1] Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. «ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ: Ετήσια έκθεση ανταγωνιστικότητας και διαρθωτικής προσαρμογής στον τομέα του τουρισμού για το έτος 2018» – Δεκ. 2019

[2] Το 2020 δεν εξετάζεται καθώς λόγω συνθηκών της πανδημίας θεωρούμε πως τα μεγέθη δεν είναι αντιπροσωπευτικά.

[3] Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. «Βασικά Τουριστικά Μεγέθη της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου» – Αυγ.2021

[4] Ό.π.

[5] Πηγή: https://whc.unesco.org/en/list/

[6] Πηγή: “Mapping of the Cultural and Creative industry in Greece” (2014), Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού – Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης Πάντειο Πανεπιστήμιο